علم دینی (علوم انسانی اسلامی)؛ علم نافع؛ علم اقتدارآفرین

فطرت بنیان روان شناسی

فطرت به عنوان ماهیت اصلی روان انسان، دارای انسجام درونی و وحدت بوده و در درون خود دارای اجزاء مختلف است. در واقع، شناخت فطرت، ما را به شناخت روان انسان موفق می سازد.

فطرت دارای 4 بخش صدر، شغاف، قلب و فؤاد است. هر یک از این بخش ها دارای کارکردهای متفاوتی هستند. انسان به عنوان اشرف مخلوقات دارای 4 لایه فطرت بوده و فراتر از گیاه (دارای صدر)، حیوان (دارای صدر و شغاف)، جن (دارای صدر، شغاف و قلب) و ملک یا فرشته (دارای فؤاد) قرار دارد.

کتاب فطرت بنیان روانشناسی اسلامی، نوشته علی اصغر احمدی، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول 1362

کتاب فطرت در روانشناسی اسلامی در سه فصل نوشته شده است.

فهرست فصل ها:

فصل اول: گذری از روانشناسی کلاسیک به روانشناسی اسلامی

فصل دوم: تفاوتهای انسان و حیوان

فصل سوم: فطرت از دیدگاه روانشناسی اسلامی

در فصل اول روانشناسی به دو دسته کلاسیک و اسلامی تقسیم می شود.

روانشناسی کلاسیک دارای ویژگی های زیر است:

1- علمی (مشاهده ای و تجربی)

2- رفتاری

3- تکاملی (تطور داروین)

4- غربی (خویشتن گریزی یعنی فراموشی خود در رابطه با کل هستی و خداوند، دنیامحوری و مرگ گریزی، و انسان محوری)

ویژگی های روانشناسی اسلامی:

1- معرفتی بودن (در مورد هدف کلی روانشناسی که معرفت نفس و معرفت رب است)

2- جامعیت (دارای بعدی غیرمادی علاوه بر بعد مادی)

در فصل دوم تفاوت انسان و حیوان به سه دسته کلی تقسیم شده اند:

1- تفاوت های زیستی

2- تفاوت های فرهنگی (زبان، ...)

3- تفاوت های روانی (عاطفی، شناختی، رفتاری)

در فصل سوم، فطرت طبیعی و فطرت متعالی و محیط فطرت مطرح شده و فطرت به دو دسته زیر تقسیم شده است:

1- فطرت زیستی

2- فطرت روحی

 

نقد کتاب فطرت بنیان روانشناسی اسلامی

عنوان کتاب بسیار جذاب و هوشمندانه و خالصانه انتخاب شده است و نشان دهنده تلاش و همت و دغدغه تحسین برانگیز نویسنده کتاب در راستای دستیابی به روانشناسی اسلامی است. این کتاب در شرایطی نوشته شده که امکانات امروزی از قبیل اینترنت و نرم افزارهای قرآن در اختیار نبوده و تحقیق و پژوهش با دشواری های زیادی انجام می گرفته است. این امر، باعث ارزش دوچندان کتاب است. همچنین، می توان آن را از جمله اولین کتاب هایی دانست که در راستای انتقاد از علوم انسانی غربی و اسلامی کردن علوم انسانی نوشته شده است.

با این حال، انتقاداتی این به کتاب وارد است که برخی از آنها عبارتند از:

- در عنوان کتاب، عبارت اسلامی که پس از روانشناسی آمده، موضوعیت ندارد، زیرا روان انسان واقعیتی است که اسلامی و غیراسلامی ندارد. اضافه بودن این کلمه را می توان با مسجد اسلامی یا قرآن اسلامی مقایسه کرد که نیازی به اضافه کردن اسلامی به مسجد یا قرآن نیست، چون ماهیت اصلی آنها اسلامی بودن و مبتنی بر خدامحور بودن است. آنچه امروز در مورد روانشناسی مشاهده می شود، عدم تعریف صحیح آن و به انحراف کشاندن آن است. در واقع، سایکولوژی به غلط روانشناسی ترجمه شده است و بیشتر رفتارشناسی و حیوان شناسی است.

- تفاوت های انسان و حیوان به شکل دقیق بررسی نشده است و وجه تمایز اصلی آنها که تعقل و عبودیت است (نه تفکر) به دقت مورد توجه قرار نگرفته است.

- فطرت به درستی مورد بررسی قرار نگرفته و فطرت الهی به دو بخش فطرت زیستی و فطرت روحی تقسیم شده است. در حالی که در آیه « فطرة الله التی فطر الناس علیها، لاتبدیل لخلق الله، ذالک الدین القیم» فطرت الهی مطرح شده که مختص انسان است و به حیوانات و گیاهان نسبت داده نشده است و نمی توان فطرت زیستی را مطرح نمود.